Mihail İvanov: Uğradıkları hayal kırıklıkları onları DPS'ye mahkum ediyor

Mihail Ivanov: Müslümanların demokratik partilerden hayal kırıklığına uğraması onları DPS'ye mahkum ediyor

Sayın Ivanov, azınlık seçmenlerinin profili son yıllarda nasıl değişti? Bugün oy veren ortalama DPS seçmeninin çocukları kimler?

O sırada prof. Evgenia Ivanova ve Alpha Research, 2011 ve 2016 yıllarında Bulgaristan'daki Müslümanların tutumları üzerine iki çalışma yaptı. O zaman bile, özellikle Türkler ve Pomaklar arasında giderek daha bağımsız hale gelen bir grup açıkça ortaya çıktı. Örneğin, 2011'de Bulgaristan'daki Müslümanların toplam gelirinin yüzde beşi yurtdışından geliyorsa, 2016'da bu pay zaten yüzde 10 civarındaydı. Bu da demek oluyor ki, yurt dışına giden genç, girişimci ve enerjik insanlar, bazıları çocuksuz bile olsa, ilk başlarda anne babalarına, ailelerine, sevdiklerine para gönderiyor. Bu insanlar daha bağımsız hale geliyor. Bildiğim karma alanlar ve özellikle birçoğu yeni mezun olan gençlerden, bir takım engelleri aşarak hayattaki yerlerini bulmalarıdır. 40-50 yaşları arasında, çok çalışarak başarılı bir şekilde iş yapan ve ayakları üzerinde durmayı başaran birçok aile ve yaşlı insan var. Bu insanlar artık siyasi olarak bağımlı değiller.

Özellikle 1990'lı yıllarda Türklerin bölgelerinde hakim olan ve HÖH olarak adlandırılan totaliter düzenin içinde artık yaşamıyorlar. O zaman bağımlılık her bakımdan oldu - odun kesme hakkı, ya da bir mağazada bir pazarlamacı atama hakkı için.

HÖH'ün son yıllarda uyguladığı ve uyguladığı tabiiyet mekanizmaları çatlamaya ve aşınmaya başlamıştır. Araştırmalarımız ve doğrudan gözlemlerimiz yoluyla, muhtemelen bu nüfusun daha büyük olmayan, ancak her halükarda küçük bir kısmı olmayan bu bağımsızlık, DOST'un ortaya çıkmasıyla siyasi ifadesini de buldu. Bu parti daha sonra Türkiye tarafından büyük ölçüde desteklendi ve bunun için Recep Tayyip Erdoğan ile Ahmed Doğan arasındaki kötü ilişkilerin ortaya çıkması önemli oldu. Sonrasında 100.000 kişi DPS'ye değil, DOST'a oy verdi.

2017'den sonra Ankara ile Saray arasındaki ilişkilerin ısınmasına ne yol açtı?

Sorunuza doğru bir cevap vermek zor. Belki de, Türkiye'de DOST deneyinin başarısız olduğunu düşündüler ve gerçekte DPS ile ilişkilerini devam ettiler. Türk siyasetinde, Türkler ve Pomaklar arasında nüfuz sahibi olan partiyle irtibatı sürdürmeye yönelik eski yaklaşım, Ankara'nın ülkemizdeki Müslüman nüfusla bağını koparmamak için işe yaradı. Bu onlar için en önemli şey.

Bu arada, 1990'lardaki Kemalist hükümetlerin tutumu da buydu. Bulgaristan'a müdahale etmediler, ancak ilişkiyi sürdürdüler. Bu yüzden DPS ile iyi diplomatik ilişkileri vardı. Bu, Ankara'nın DPS'ye yönelik politikasında ikili bir yaklaşımdı.

Tam olarak ne demek istiyorsunuz?

1990'ların ilk yarısında, Cumhurbaşkanı Zhelyu Zhelev'in etnik konularda danışmanıydım. O zaman Ankara'nın DPS ile çalışmak istemediğine dair net sinyaller aldık. Bize bununla ilgili sorular soruldu, en yüksek seviyeden, hükümet seviyesinden bahsediyorum. Bu sinyaller başkana ulaşmak için sık sık içimden geçti. Tabii ki, bu resmi olmayan kanallar aracılığıyla oldu.

Ankara bize sordu: Doğan'ın kim olduğunu bilmiyor musunuz ki onunla çalışıyorsunuz? Bunlar Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Erdal İnönü, Dışişleri Bakanı Hikmet Çetin gibi isimler olduğu gibi Süleyman Demirel'e çok yakın isimlerdi. Bununla birlikte, HÖH siyasi hayata aktif olarak katılmaya ve ekonomik alanda çok ciddi varlıklar biriktirmeye devam etti.

DPS'nin, ekonomik ve politik bir güç olarak en önemli atılımı ne zamandı?

20. yüzyılın başlangıcı DPS'nin yükseliş dönemiydi. Simeon Saxe-Coburg-Gotha hükümeti sırasında, DPS'nin ekonomik yaşam üzerindeki etkisi tüm gücüyle ortaya çıktı. Bugün kendimize Peevski'nin nasıl bu kadar etkili ve güçlü olduğunu sorduğumuzda, mutlaka o zamanı hatırlamalıyız. Örneğin, Ahmed Doğan'ın çok uzun bir ısrarından sonra, Simeon Saxe-Coburg-Gotha, yeni bakanlık yaptı ve Vasil Ivanov - Luciano'yu, bazı bakanların direnişine rağmen orada bakan tayin etti. Bu yeni bakanlıkta, Delyan Peevski'nin annesi Irena Krasteva, Spor Toto'nun başıydı. Hepimizin onun önemli varlıkları olduğunu anlamamız çok uzun sürmedi. Yasanın ihlal edildiğini iddia edemem, çünkü kanıtlanması gerekir. Ancak DPS'ye yakın kişilerin nakit akışlarının gittiği yerlerde kilit pozisyonlar aldığı açıktı. Daha sonra Irena Krasteva mal varlığının çoğunu oğluna devretti.

Zirve, Peevski'nin skandal bir şekilde Devlet Ulusal Güvenlik Ajansı'nın (DANS) başına getirildiği ve bardağın taşması nedeniyle insanların sokaklara döküldüğü Oresharski'nin hükümetiydi. 2013'te Bulgaristan'daki en iyi ve en temiz protestolardan o dönemde yapıldı. O zaman bile, HÖH içinde partinin iki kişi tarafından yönetildiği konuşuluyordu: Doğan ve Peevski.

Türk ve Pomak azınlıkların temsilcileri yıllardır HÖH dışında ne denli siyasi arayış içine girdiler? Gözlemleriniz nelerdir?

Değişikliklerin başlangıcından, bu yana geçen 35 yıl boyunca, Bulgaristan'daki azınlıkların siyasi olarak ayrılmasıyla sürdürülebilir ve etkili bir siyasi temsilin sağlanamayacağına her zaman inandım. Azınlıkların ulusal partilerdeki yerlerini, parti programları ve politikalarının yanı sıra partilerin yönetim organlarında, devlet organlarında ve kamu idarelerinde kilit pozisyonları kişisel olarak işgal ederek bulmaları gerektiğine inandım.

Da Bg'nin ve ardından DB'nin ortaya çıkmasıyla, sivil bir ulus görüşüne dayanan, bu etnik olarak bütünleşmiş gücün entegre olacağına inandım. O dönemde Türklerin ve Pomakların daha bağımsız olan kısmı, "Evet, Bulgaristan" ve "Demokratik Bulgaristan" ile temsil edilerek siyasi hayata katılmak istediklerine dair birçok sinyal verdiler, bunların bir kısmı benimle danıştı. İyi tanıdığımız insanlara aracılık ettim. Bunların arasında Hristo Ivanov da vardı.

 Ne yazık ki, "Demokratik Bulgaristan" da sağır kaldılar ve bu fırsatlardan yararlanamadılar. "Demokratik Bulgaristan" liderliği tarafından yapılması gerekenler çok basitti. Şunu söylemelidiler: "Müslüman kardeşlerimiz, çıkarlarımız ortaktır. Emeğimizi çalanlara karşı el ele verelim ve birlikte mücadele edelim. Sizlerin ve bizim emeğimiz ortak olmalı. Biz biriz."

Ancak, bu söylenmedi. Sonuçlar seçimde görülecek. Bunun yerine, şu gibi cevapları dinledim: " Bizimle çalışmak isteyen herkesle çalışmaya hazırız!"  Aslında, onlara giden bazı Müslüman kardeşlerimiz daha sonra ortadan kayboldular, kişiliksizleştiler. "Değişime Devam Etmek" ortaya çıktığında, onlar aracılığıyla Müslümanları temsil etmenin bir yolunu aramaya çalıştım.

Bütün bunlar yine engellere çarptı. Sonuç olarak, geniş Türk ve Pomak çevreleri arasında, şimdi özellikle belirgin olan PP-DB ile ilgili hayal kırıklığı yaşandı. Azınlık gruplarının entegre edilememesi, Bulgaristan'daki demokratik partiler için geleneksel bir siyasi sorundur.

PP-DB ile başlamaz?  

Açıklamanız için teşekkür ederiz. Değişikliklerden sonraki ilk haftalarda SDS, komünist rejimin şiddetli baskısından çıkan ve haklarını geri kazanma süreci yaşayan Müslümanlarla ortak bir dil bulma konusunda çok aktifti. Ancak, çok geçmeden SDS liderliği, seçmenlerinin milliyetçi tutumları olan kısmını iteceğinden korktuğu için yüzünü onlardan uzaklaştırdı. Bir de SDS'nin en tepesinde milliyetçi düşünen insanlar olduğu ortaya çıktı. Sonra DPS geldi ve SDS'de, sanki rahatlamış gibi, zaten bir Müslüman partisi var, artık bize hitap etmeyecekler düşüncesi hakim oldu.

Bu geçen 35 yıl zarfında, Türk ve Pomak arkadaşlarımla görüştüğümde, aynı soruları duyuyorum: "Sizin önerdikleriniz bizim için ne yapıyor? Bizim sorunlarımızı görmeyenleri neden desteklememizi istiyorsunuz?" Son zamanlarda, birçok Türk ve Pomak'ın HÖH etrafında konsolidasyonu oldu. Özellikle yoksul köy ve kasabalarda her gün yaşam ve sosyal sorunlarla karşı karşıya kalan demokratik partiler, yakın zamana kadar HÖH'den uzaklaşmış olanların çoğu, geri dönüp hareketin etrafında birleşmekten başka bir yol bulamıyor. Buna katkıda bulunan bir diğer unsur da, özellikle yoksul küçük belediyelerde halkın HÖH'ün yerel sorunları bilmesini ve bunları çözmek için çaba göstermesini ummasıdır. Bu belediyelerde su temini, kanalizasyon ve en temel yaşam koşulları ile ilgili günlük sorunlar var.

Kuruluşundan bu yana DPS'nin gelişimine ve metamorfozlarına tanık oldunuz. Hareketin şu anki ekonomik gücünü nasıl görüyorsunuz?

DPS, Bulgaristan'da oligarşik bir partinin en sembolik örneğidir. Büyük bir oligarşik sermayenin çıkarlarını, çoğunlukla yoksul seçmenlerinin oylarını kullanarak ifade ediyor. Bu güne kadar güç kazanmak ve para kazanmak arasındaki bağlantılara içeriden aşina değilim, ancak bana öyle geliyor ki DPS'nin ekonomik gücünden bahsetmek biraz abes kaçıyor.

Açık olan şu ki, son yıllarda ülkemizdeki farklı oligarşik klanlar arasındaki mücadele yoğunlaştı ve bu mücadele siyasi hayatı istikrarsızlaştırdı. DPS'nin bu mücadelede aktif olarak yer aldığı açıktır ve burada Multigroup okulundan geçen, Magnitsky listesinde yer alan ve mali işleri hareketin eş başkanı olarak faaliyetleriyle iç içe geçmiş büyük bir oligark olan Delyan Peevski'nin adı ön plandadır.

Peevski'nin HÖH Eş Genel Başkanı seçilmesi Türk toplumunda nasıl kabul gördü?

Sanırım, Doğan kapsamlı bir analiz yaptı ve Bulgaristan'daki Türklerin önemli bir kısmının, partinin operasyonel liderliğinin tamamen Peevski tarafından devralınması durumunda ortaya çıkacak olan hoşnutsuzluğunu dikkate aldı. Peevski'nin yükselişi Türkiye'deki göçmenlerin çoğu tarafından pek iyi karşılanmadı ve bazı örgütleri bunu açıkça ortaya koydu. Önemli bir argüman, siyasete bir iş olarak ve partiye bir şirket olarak bakabilen bir kişiye çok fazla güç vermenin büyük bir risk taşıdığıdır. Belki de, bu tür argümanlar, Cevdet Çakırov'u eş başkan olarak yükseltmek için ağır bastı. Çünkü partiyi ve seçmeni elinde tutan büyük bir güçtür. Paranın gücünü bir dereceye kadar dengeler. Böylece Doğan, dengeyi kurarak, gerektiğinde Peevski'ye karşı çıkmasını sağlayacak parti içindeki pozisyonlarını koruyor. Bu güç yapısının ne ölçüde sürdürülebilir olduğu henüz belli değil.

Türkiye'nin, kendisi de Peevski'nin yükselişini ketum bir şekilde karşıladı. Dediğim gibi, yürüttüğü eski politikalarına geri döndü. Bu, daha önce Osmanlı İmparatorluğu'nun bir parçası olan topraklarda ortaya çıkan ve Müslüman nüfusu doğrudan etkileyen ülkelerde güçlü bir Türk etkisi kurmak isteyen Davutoğlu'nun aktif politikası değil.

Dolayısıyla, bence Ankara'nın DPS ile ilişkileri bozmaya niyeti yok.

Peevski'yi sevip sevmediği ise şimdilik bahsetmeyeceği başka bir diğer konu...

Dimitır İ. Ganev,

Клуб "Z"